Op het hobbybrouwforum is een discussie over de term 'Craft'. Dat is een hippe term, die vrij
vertaald in het Nederlands zoiets betekent als ambachtelijk. Bij
ambachtelijk bier denk je meteen aan gepassioneerde brouwers die met
beperkte middelen in hun ketel staan roeren en waarbij tijdens het proces
geen lading aan hulpmiddelen wordt gebruikt. Het eindproduct
mag daarbij ook soms onderhevig zijn aan smaakwisselingen.
De term 'craft' wordt in Nederland ook
gebruikt door allerlei middelkleine en middelgrote brouwerijen, maar
hoe ambachtelijk zijn ze eigenlijk? Er wordt flink geïnvesteerd bij deze
brouwerijen met als doel om groter, efficiënter en sneller, commerciëler te brouwen. Dat klinkt toch gewoon weer als een goed business model, nietwaar? Maar geef deze brouwers eens ongelijk, er
moet immers ook geld verdiend worden.
De reden dat ik hier op kom is eigenlijk omdat ik laatst in
bierhandel de Caigny in België ben geweest. Voor de bierliefhebber een
paradijs. Er is bier uit België, Nederland, Amerika en eigenlijk uit de hele wereld.
Daar zag ik wat 0.75 literflessen van brouwerij Fantôme. Deze brouwerij
ligt, of lag misschien, op een steenworp afstand van de La Chouffebrouwerij en heel vroeger
heb ik daar wel eens voor de deur gestaan. De enigszins excentrieke
brouwer had er blijkbaar toen geen zin in en de deur zat die week op slot. Maar
goed, als we het over ambachtelijk hebben, dan hebben we het over
brasserie Fantôme. Met een brouwerij die is opgebouwd uit onderdelen uit
de zuivelindustrie, kleine batches en een wisselende receptuur is dit bij
uitstek pure ambacht. Dit vindt men in Amerika ook, ongeveer 90% van al
het bier gaat de grote plas over. Recentelijk zijn er ook collaborations gedaan
met hoofdzakelijk Amerikaanse brouwers, maar ook Italiaanse en Engelse
brouwers.
De recepturen van Fantôme zijn geheim. De brouwer laat er niets over los en ook de brouwers die voor
een samenwerkingsbier komen brouwen, worden tot strikte geheimhouding gemaand.
Eigenlijk maakt het ook niet uit, want de recepturen veranderen waarschijnlijk iedere
keer, de smaak en kleur van de bieren wisselen sterk. De klassieke Fantôme saison is een troebel,
ongefilterd goudkleurig bier met smaken van kruiden en natte aarde. De
smaak is zoetig met een zurig en kruidig. Op de website staat vermeld dat de
bitterhop Brewers Gold en EK Goldings is en voor aroma wordt Saaz gebruikt. Naar
verluid wordt er perzikensap, appelsap en koriander aan het bier
toegevoegd.
Daarnaast worden er verschillende
standaardbieren gemaakt, zoals de Fantôme saison, Saison d'Erezee, Dark White, Fantôme de
Noel, Hiver, Printemps. Volgens geruchten worden de gebrouwen bieren versneden met
lambiek. In de verschillende bieren zijn planten of ander fruit verwerkt. Per
week wordt 1 brouwsel gemaakt van 750 liter. Fermentatie vindt plaats
in vier cilindrisch conische tanks. Na de fermentatie wordt 18 dagen
gewacht voor het bottelen. Na 14 dagen is het bier op dronk (info
website).
Literatuur
Bij het zoeken op internet naar Fantômegerelateerde onderwerpen blijkt maar weer eens dat iedereen elkaar een beetje na zit te praten. Niemand heeft er echt verstand van, dus als er een keer stellig wordt beweerd dat er gemalen olifantenslurf in Fantomebier zit, dan wordt dat her en der weer netjes herhaald.
Dit blijkt in het bijzonder te kloppen voor de informatie uit een boek van
In dit boek blijkt notoir verkeerde informatie te staan en
lijkt samengesteld op basis van vermoedens en geruchten. De moutstort
in dit recept bestaat uit pilsmout, tarwemout en aromatic malt. Deze laatste mout is
een Amerikaanse moutsoort die volgens experts vergelijkbaar is met
melanoidinemout. Gezien de kleur van de gewone 'Fantome' zou dit ook wel kunnen
kloppen. Het wort zal zo een oranje-bruinige kleur krijgen, net als het origineel. De kruiden zijn volgens recept van paradijszaad en
koriander.
De onderstaande informatie is afkomstig van personen die dichter bij de brouwwereld staan, de Amerikaanse weliswaar, maar wel met meer kijk op brouwen. Uit The Home Brewer's Recipe Database:
Brasserie Fantome, Soy
Fantome Saison Style Ale: OG 1078-1079.
Malt: Pilsner malt, Wheat malt, Aromatic malt.
Hops: Hersbrucker, Goldings. Late hops: Goldings.
Others: Curacao Bitter orange peel, coriander seeds, Grains of paradise, Strawberry juice, Raspberry juice.
- Original gravity (°P): 16,5
- Apparent Final Gravity meas (°P): 1,5
- Alcohol by Volume: 7,5
- Apparent degree of Attenuation: 91%
Over bitterheid en kleur geen meetgegevens.
Verderop in het boek staat er weer andere informatie die hetgeen hierboven staat weer enigszins tegenspreekt.
Specifications: Original Gravity: 16.5 °P (1.066 SG)
Alcohol By Volume: 7%
Malts: Pilsener and Munich
Hops: Hallertauer
Yeast: Ale yeast
Primary Fermentation Temperature: 27.5° C
Storage Period: 6 days at 3° C)
Other Characteristics: Candy sugar is used (in unknown proportions).
De 91% vergistingsgraad is stevig, maar met deze gegevens klopt dat wel. De Brett en Lactobacillus gaan wel door. Bij de omrekening van 16,5°naar SG kom ik op een dichtheid van 1068. Van 16,5°P naar 1.5°P levert al een dikke 8% alcohol op.
En nu een recept
Fermentatie
In het te brouwen bier, is het zeker niet de bedoeling om een kloon van een Fantôme te brouwen. Dat zal ook niet lukken, want zoals gezegd is het bier iedere keer anders. De gist is de belangrijkste smaakmaker en dient als startpunt voor ons bier. De moeilijkheid zal worden om het mengsel aan micro-organismen te beteugelen. Dus hoe gaan we dat doen?
De Fantômebieren bevatten een mengsel van gisten, melkzuurbacteriën en wilde gisten (Brettanomyces). Uit een beperkt aantal experimenten door andere hobbybrouwers met
het bezinksel uit
de fles blijkt dat, wanneer dit als beginpunt voor een opkweek wordt
gebruikt, de melkzuurbacteriën de overhand krijgen. Het bier krijgt daardoor een
te zure smaak. Dit hoeft niet perse een probleem te zijn, maar dan wordt
een gelijkenis met een Fantômebier wel kleiner, die is toch subtieler.
Meestal dan toch, want er zitten ook zuurdere batches tussen.
Het idee is om het
eerste deel van de vergisting met een 'normale' biergist uit te voeren
en na de piek de slurry uit een fles. De biergist zal dan de meeste
suikers en voedingsstoffen hebben geconsumeerd, waardoor de melkzuurbacteriën en Brettanomyces niet te uitbundig zuur gaan produceren. De White Labs WLP 565 Belgian Saison schijnt afkomstig te zijn van Fantôme, maar ook dit is wellicht ook door het napapagaai-effect een feit geworden. Opmerkelijk heeft deze gist een matige uitvergisting van 70-75%, wat voor een saisongist erg weinig is. De meeste saisongisten liggen tussen 80% en 90%.
Mout en hop
Uit de gevonden informatie is een recept gefilterd. De moutstort is simpel. Pilsmout als basis, munichmout voor extra moutigheid en bruine kandijsuiker voor smaak en kleur. De hopsoorten zijn traditionele soorten, Brewers Gold, Hallertau en Saaz. De hoeveelheid kruiden blijft beperkt, zeker het paradijszaad kan erg overheersend zijn.
Kleur: 12.6 EBC
Bitterheid 28 EBU
Maischdikte 4.29 liter/kg
Maischwater 19 liter
Spoelwater 4.6 liter
Pilsmout 3716 g 84%
Munichmout 442 g 10%
Bruine kandijsuiker 265 g 6%
Brewer’s Gold 8% 12 g 60 min
Hallertau Hersbrucker 2.2% 20 g 60 min
Hallertau Hersbrucker 2.2% 15 g 15 min
Saaz 5% 15 g 15 min
Maischschema
35 min 65°C
30 min 73°C
1 min 78°C
WLP565 Belgian Saison
Slurry Fantome saison - toevoegen na 50% vergistingsgraad
Paradijszaad 1 gr 5 min
Korianderzaad 3 gr 5 min
Curacao 10 gr 10 min
